خانواده یکی از مهمترین نهادهای اجتماعی است که سلامت آن در سایر نهادهای اجتماعی و همچنین در وضعیت کلی جامعه اثر گذار است. اگر خانواده ایی نتواند به وظایف اساسی خود در جامعه عمل کند ممکن است منجر به پرورش فرزندان ناهنجار شود که برای خود و جامعه مشکلات عدیده ایی بوجود آورند.
جامعه در صورتی سالم خواهد بود که خانواده های آن سالم باشند. و این مهم در خانواده های دارای یک یا چند عضو معلول (حرکتی یا ذهنی) حساس تر است. انجام اقداماتی جهت بهبود عملکرد چنین خانواده هایی و رساندن انها به وضعیت طبیعی از اهمیت خاصی برخوردار است. یکی از فرایندهایی که می تواند به بهبود وضعیت چنین خانواده هایی کمک نماید توانمندسازی آنها است.
توانمندسازی جامعه، یک فرآیند پویا و فراگیر است. هدف عمده فرآیند توانمندسازی، ایجاد تغییرات مناسب در کلیه ابعاد و جوانب زندگی افراد، خانواده ها، گروه ها و اقشار اجتماعی میباشد. در واقع میتوان به جرات گفت که یکی از پیش شرط های محوری در شکل گیری و تکامل فرآیندهای توسعه پایدار، وجود سیاست ها، برنامه ها، و مداخلات چند بعدی در جهت توانمندسازی افراد، گروه ها و جوامع به منظور مشارکت فعال آنها در تحقق بخشیدن به اهداف دراز مدت و میان مدت توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است.
از منظر و دیدگاه ارتقای سلامت، توانمندسازی، انواع، مراحل و جهت گیریهای مختلفی دارد. موفقیت طرح های توانمندسازی که در تجارب جهانی، منطقه ایی، ملی و حتی محلی مستند شده است، تا اندازه زیادی به بافت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و همچنین به جنبه های روانشناختی فردی و اجتماعی و ارزشها ارتباط دارد.
اساسا اولین راهبرد عمده در تدوین، طراحی و اجرای برنامه های توانمندسازی آموزش است. در فرآیند آموزش، اطلاعات و پیام ها منتقل و رد و بدل می شود و با علم به اینکه در عصر حاضر، اطلاعات منشا قدرت و در حقیقت عین قدرت است، بنابراین دسترسی اقشار وسیع مردمی به اطلاعات یک گام کلیدی در فرآیند توانمندسازی بحساب می آیید.
توزیع و انتشار اطلاعات به معنی ایجاد توانایی بالقوه یادگیری و ارتقای سطوح آگاهی، دانش، تکنیک ها و مهارت های ارتباطی در میان گروه های اجتماعی است. این مرحله زیربنای سرآغاز حالت آگاهی، آمادگی ذهنی مردم برای ایفای نقش تاریخی خود و اقدام در جهت بهبود وضع موجود و ساختن دنیای عاری از فقر، عقب ماندگی، خشونت، نابرابری و تبعیض با دست های توانای خود است.
تعاریف متعدد و گوناگونی از توانمندسازی ارائه میشود که هرکدام دارای یک جهت گیری معین با یک دیدگاه و حتی یک ایدئولوژی مشخص است. البته برای توانمندسازی تعریف دقیق علمی با مرزهای مشخص وجود ندارد؛ اما می توان در یک تعریف جامع توانمندسازی را اینگونه تعریف کرد:
توانمندسازی فرایندی است پویا و خودجوش از متن بافت فرهنگی – اجتماعی یک جامعه که به افراد افزایش قدرت و توانایی می دهد تا بتوانند برای بهبود وضعیت زندگی خویش اقدام نمایند.
عناصر اصلی توانمند سازی:
- دسترسی به اطلاعات
- پذیرفته شدن و مشارکت
- مسئولیت پذیری
- افزایش ظرفیت فردی
– مدل عمومی توانمندسازی
در این مدل چهارگام و یا مرحله وجود دارد که به شرح زیر عنوان میشوند:
۱- ایجاد ارتباطات
۲- روشن کردن نقشها و نشان دادن تعهد
۳- تدوین اهداف و طرحهای عملیاتی
۴- اقدام مشارکتی و به دست آوردن نتایج
۵- پایش نتایج، اصلاح اقدامات
۶- ارزشیابی، انتشار نتایج و ارتقای پایداری فعالیتها
تحقیقات مختلفی نشان می دهد که توانمندسازی والدین در برخی از بیماری ها مانند اوتیسم و عقب ماندگی ذهنی منجر به بهبود توانایی ها و کاهش استرس والدین و انسجام کارکرد و روابط خانواده و همچنین بهبود روانی و فیزیکی کودکان و رشد اجتماعی در ارتباط آنها می شود.
اگرچه در سالهای گذشته پیشرفت قابل توجهی در زمینه سلامت جامعه صورت گرفته است ولی کماکان افرادی که دارای معلولیت ذهنی یا جسمی هستند همچنان محجور مانده اند در نتیجه به نظر می رسد که فراهم کردن محیطی مناسب جهت رشد و شکوفایی این قشر از جامعه به ویژه خانواده های آنها اهمیت ویژه ایی دارد.
معلولیت ها باعث تحمیل وضعیت خاصی به افراد می شود که انها را منزوی، بیکار، فقیر و با تحصیلات پایین بار می آورد و این وضعیت ها باعث نگرش منفی و در نهایت کاهش اعتماد به نفس آنها برای حضور در جامعه می شود.
خوشبختانه امروزه عقاید کلی جامعه نسبت به افراد معلول تغییرات محسوسی داشته و به آنها توجه ویژه ایی می شود. و محققان زیادی در امر تعلیم و تربیت این افراد همت گماردند. یکی از مهمترین راه های کمک به افراد معلول توانمندسازی خانواده های آنهاست تا با این مهم بتوان محیطی مناسب برای رشد و پرورش برای این افراد فراهم نمود.
به گفته ورنما و هالم ۲۰۱۴ سازمان جهانی بهداشت توانمندسازی را یک اصل کلی در ترویچ بهداشت و تمام حوزه های جامعه می داند و توانمند سازی را به عنوان قادر ساختن افراد برای بدست آوردن قدرت در زندگی خود و افزایش بهزیستی آنها تعریف می کند مطالعات نشان می دهند که توانمندی ضعیف خانوادها باعث از دست دادن کنترل آنها در ارتباط با کودک خود می شود.